W dniach 31 maja – 1 czerwca 2012 roku w Brukseli przedstawiciele Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych uczestniczyli w Walnym Zgromadzeniu ELRA (Europejskie Stowarzyszenie Rejestrów Ksiąg Wieczystych).
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Referendarzy Sądowych pragnie wyjść naprzeciw nowym rozwiązaniom prawnym, które w przyszłości będą dotyczyły pracy referendarzy sądowych m.in. w wydziałach wieczystoksięgowych. Część z tych zmian związana jest z procesami legislacyjnymi zachodzącymi na poziomie pan-europejskim. W tym celu Stowarzyszenie poszukuje możliwości współpracy z różnymi organizacjami, w tym międzynarodowymi, które tworzą podwaliny pod te rozwiązania. Oczywistym jest, że referendarze sądowi chcieliby czynnie uczestniczyć w tworzeniu prawa, które później będą stosowali np. dokonując wpisu prawa własności w księdze wieczystej z udziałem elementu transgranicznego. Efektem tych poszukiwań było nawiązanie współpracy z European Land Registry Association (ELRA) z siedzibą w Brukseli.

ELRA jest międzynarodowym stowarzyszeniem o celach niezarobkowych (http://www.elra.eu), które rozpoczęło swoją działalność w październiku 2004 r. i posiada 23 organizacje reprezentujące instytucje prowadzące rejestry nieruchomości z 20 państw członkowskich. Głównym celem ELRA jest rozwój i zrozumienie roli rejestrów lub/i ewidencji gruntów i nieruchomości oraz ich wpływ na rozwój rynku kapitałowego i realizację swobody przepływu kapitału w państwach UE. W związku z tym ELRA angażuje się w pracę na rzecz rejestrów nieruchomości w Europie we współpracy z różnymi instytucjami UE, przede wszystkim Komisją Europejską. Ponadto ELRA szerzy świadomość tego, że rejestry nieruchomości są podstawowym filarem bezpieczeństwa prawnego i te zasady powinny być realizowane przez prawo wspólnotowe. ELRA podkreśla na forum europejskim, jak duże znaczenie mają rejestry nieruchomości w Europie, wychodząc z założenia, że są to instytucje o dużym znaczeniu, zaś skutki prawne rejestracji są podstawowym narzędziem pomiaru  zmian w prawie nieruchomości. Wiadomo, że przepisy regulujące rejestry nieruchomości są  ściśle związane z normami regulującymi prawa rzeczowe, w tym prawo własności i inne prawa dotyczące nieruchomości w każdym kraju. Wiadomo także, że prawa te są zakorzenione w tradycji każdego systemu prawnego, a prawo wspólnotowe nie przesądza systemu własności w państwie członkowskim, zauważa jednak, że obecna ewolucja europejskiego prawa wspólnotowego ukazuje, że rola rejestrów nieruchomości nie może być ignorowana i są one podstawowym narzędziem dla prawidłowego funkcjonowania podstawowych swobód wspólnotowych, takich jak swoboda przepływu osób i kapitału oraz swoboda przedsiębiorczości.

W tym kontekście ELRA promuje wzajemną wymianę informacji i doświadczeń w zakresie prowadzenia rejestru gruntów w państwach członkowskich tworząc warunki organizacyjne dla współpracy instytucji krajowych z instytucjami europejskimi. Ta współpraca z UE zaowocowała uznaniem ELRA jako oficjalnego przedstawiciela rejestrów nieruchomości w Unii Europejskiej, powodując stałe wsparcie finansowe z ramienia Dyrekcji Generalnej ds. Sprawiedliwości KE, które współfinansuje działalność ELRA od 2007 roku.

ELRA współpracuje z organizacją EULIS. Dzięki systemowi EULIS, który ułatwia cudzoziemcom dostęp do informacji o rejestrach nieruchomości zarówno w odniesieniu do ewidencji gruntów, jak też ksiąg wieczystych (lub ich odpowiedników w różnych państwach członkowskich). Informacje te dostępne są w języku angielskim za pośrednictwem Europejskiego Serwisu Informacyjnego d.s. Nieruchomości. Najbardziej wymiernym efektem pracy ELRA jest projekt transgranicznych umów nabycia nieruchomości nazwanym CROBECO. Projektowi temu poświęcona została ostatnia konferencja ELRA, która odbyła się w Brukseli w dniu 31 maja b.r., na którą zostali również zaproszeni przedstawiciele  OSRS. W trakcie Konferencji, która odbyła się w Brukseli w dn. 31 maja 2012 nastąpiło zamknięcie projektu CROBECO.

Projekt CROBECO, z którym niestety polscy referendarze sądowi mogli zapoznać się dopiero w fazie zamknięcia, powstał przy finansowym wsparciu Komisji Europejskiej. Wyniki jego działania mogą pomóc w odbudowie rynku nieruchomości w krajach południowej Europy, ale nie tylko. Oferuje on, jak wynika ze stron internetowych ELRA oraz bezpośrednio z wystąpień mówców konferencji, zagranicznym nabywcom nieruchomości możliwość włączenia się do procesu jej zakupu z wykorzystaniem wiarygodnej ochrony prawnej kraju położenia nieruchomości zgodnie z zasadą rei sitae. W ramach tego projektu ELRA przeprowadziła pionierską transakcję sprzedaży nieruchomości z wykorzystaniem drogi elektronicznej w sporządzeniu aktu notarialnego, łącznie ze złożeniem wniosku o wpis w księdze wieczystej. Ten alternatywny model zakupu nieruchomości zagranicznych opiera się na dwujęzycznej czynności prawnej, sporządzanej przez notariusza kraju nabywcy. Czynność ta sporządzana jest w dwóch językach – języku ojczystym nabywcy transgranicznego oraz oficjalnym języku kraju, w którym znajduje się grunt. Projekt przewiduje instrumenty współpracy pomocne notariuszowi w poznaniu prawa krajowego położenia nieruchomości, jednym z nich jest możliwość konsultacji warunków umowy za pomocą specjalnej strony internetowej z wykorzystaniem tzw. helpdesk, gdzie może on zgłaszać swe pytania i wątpliwości. Helpdesk jest zatem platformą wsparcia, dzięki której stowarzyszenia profesjonalne lub wyznaczone instytucje udzielają odpowiedzi na konkretne zagadnienia prawne. To z pewnością daje poczucie adekwatnej ochrony prawnej i sprawia, że potencjalni nabywcy mogą chętniej kupować zagraniczne nieruchomości. Aspekty praktyczne powyższych założeń omawiano już na pierwszej konferencji CROBECO w Tallinie (Estonia) w 2010 roku, gdzie holenderski nabywca kupił od holenderskiego sprzedawcy nieruchomość w Hiszpanii przy użyciu tego procesu. Akt notarialny sporządził notariusz holenderski według prawa hiszpańskiego.  Uwagi zgłoszone na tym etapie zostały uwzględnione podczas analizy prawnej i technicznej i na ostatniej, podsumowującej konferencji w Brukseli przedstawiono ich praktyczne rozwiązania.

Niewątpliwie, pomysłodawcy liczą na znaczne ułatwienia zakupu zagranicznych nieruchomości przez obywateli państw członkowskich. W chwili obecnej w projekcie CROBECO aktywnie uczestniczą Holandia, Hiszpania, Anglia i Portugalia. Celem takiego rozwiązania jest zwiększenie zaufania nabywców zagranicznych do ochrony ich praw podczas transakcji transgranicznych i następczo, wzrost sprzedaży nieruchomości w tych krajach, np. Hiszpanii i Portugalii, gdzie m.in. z powodu zapaści na rynku mieszkaniowym pojawiły się problemy gospodarcze. Niedawno zdecydowano się rozszerzyć CROBECO na umowy o kredyt hipoteczny oraz nieruchomości w Portugalii, w toku są prace nad rozszerzeniem projektu na Anglię i Walię.

Tegoroczna konferencja CROBECO miała niezwykle intensywny i imponujący program. Do najciekawszych wystąpień należały m.in. referat prof. Guillermo Palao z Uniwersytetu w Walencji (Hiszpania) dotyczący zastosowania Rozporządzeń Rzym I i II do zagranicznych umów sprzedaży, referat prof. Bram Akkermans z Uniwersytetu w Maastricht (Holandia) dotyczący wspólnego glosariusza pojęć prawnych, referat dotyczący zastosowania rozwiązań CROBECO w Portugalii wygłoszony przez prof. Afonso Patrão z Uniwersytetu w Coimbrze (Portugalia) czy prezentacja ostatecznej wersji CCRF dla transgranicznych elektronicznych transakcji przygotowana przez pana Wima Louwman –Prezesa Zarządu ELRA. Podczas konferencji odbyła się również dyskusja panelowa "Swobodny przepływ dokumentów urzędowych i uznawanie skutków prawnych aktów stanu cywilnego" moderowana przez pana Wima Louwman, w której aktywnie brali udział wszyscy uczestnicy konferencji.

Uczestnikami konferencji CROBECO w Brukseli byli referendarze sądowi, rejestratorzy, sędziowie, notariusze, urzędnicy KE oraz przedstawiciele świata nauki. Środowisko polskich referendarzy sądowych reprezentowały dwie nasze koleżanki – Marta Rękawek – Pachwicewicz i Iwona Skonieczna-Masłowska – referendarze sądowi pionu wieczystoksięgowego w Sądach Rejonowych w Białymstoku i Warszawie. Polskie uczestniczki konferencji były oczarowane otwartością i chęcią nawiązania współpracy w tworzeniu nowych rozwiązań prawnych z udziałem Polski, wykazywanej zarówno przez Zarząd, jak i członków ELRA. Wielkie zainteresowanie budziły wszelkie informacje nie tylko na temat systemu ksiąg wieczystych w Polsce, rozwiązań prawa materialnego, jak i procesowego, ale również status prawny, pozycja i kompetencje referendarza sądowego w wydziałach ksiąg wieczystych. Zarząd ELRA zaprosił OSRS do uzyskania członkostwa w ramach ELRA oraz do pracy w zespołach roboczych. Nadmienić należy, że w dniu 1 czerwca 2012r., tuż po konferencji CROBECO, odbyło się XV Walne Zgromadzenie Członków ELRA, podczas których polskie uczestniczki miały status obserwatora. W tym miejscu szczególne podziękowania należy przekazać Panu Wim Louwman – Prezesowi Zarządu ELRA oraz Panu Gabriel Alonso.– Sekretarzowi Generalnemu ELRA, za ciepłe przyjęcie i ogromną życzliwość wykazaną w stosunku do polskich referendarzy sądowych.

Efektem dalszej współpracy z ELRA było zaproszenie przedstawicieli polskich referendarzy sądowych i OSRS również do współpracy CINDER - międzynarodowej, niezależnej organizacji non-profit, której celem jest stymulowanie i wspieranie badań w zakresie zagadnień związanych z rejestrami nieruchomości i ewidencją gruntów na forum światowym. Współpraca ta miałaby się zacząć już w bieżącym roku podczas Kongresu Światowego CINDER. Należy podkreślić, że CINDER co dwa lata organizuje międzynarodową konferencję na poziomie światowym. W tym roku odbędzie się w dniach 17-19 września 2012 w Amsterdamie już XVIII Międzynarodowy Kongres CINDER, poświęcony zagadnieniom hipotecznym i rejestrowym oraz nowym technologiom i organizacji systemów rejestracji e-umów. OSRS zostało zaproszone do aktywnego udziału w Kongresie, poprzez wygłoszenie referatu dotyczącego elektronicznego systemu ksiąg wieczystych w Polsce. To olbrzymi sukces, zważywszy, że mówcami podczas Kongresu będą m.in. światowej klasy profesorowie z uniwersytetów w Harvardzie czy Cambridge.

Opracowały: Marta Rękawek-Pachwicewicz i Iwona Skonieczna-Masłowska