1. Debata Strategia "Wymiar Sprawiedliwości 2020"

Szczegóły: Opublikowano: 02 grudzień 2012

Stanowisko Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych dotyczące zagadnień poruszanych w trakcie 1. Debaty Strategia „Wymiar Sprawiedliwości 2020” - Zarządzanie sądem, organy sądu, zgromadzenia sędziów
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Referendarzy Sądowych dostrzega konieczność zmian w systemie zarządzania sądami, które są elementem realizowanych na szeroką skalę zmian w systemie zarządzania publicznego dokonujących się w całej Europie. Tzw. nowy model europejskiego zarządzania publicznego dotyczy przede wszystkim administracji publicznej, jednakże musi mieć również odpowiednie zastosowanie w wymiarze sprawiedliwości. Konieczność tych zmian wynika przede wszystkim ze stałego wzrostu wydatków publicznych, presji obywateli na skuteczniejsze rozwiązywanie problemów społecznych, do których należy np. przestępczość, wzrost krytycyzmu wobec władz publicznych ze strony coraz lepiej wykształconego i świadomego społeczeństwa domagającego się poprawy jakości usług publicznych oraz zmiany tradycyjnych biurokratycznych struktur. Nowy model zarządzania ma być oparty o zasadę 3xE czyli efektywność, skuteczność, ekonomika (efectiveness, efficiency, economy).
Powstaje pytanie, w jaki sposób te zasady mają być wprowadzone w wymiarze sprawiedliwości, który stanowi trzecią władzę w monteskiuszowskim trójpodziale władz. Z pewnością wszelkie reformy przeprowadzane w tym zakresie w sądach i trybunałach muszą uwzględniać ten aspekt i brać pod uwagę zasadę niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Te dwie zasady mają istotniejsze znaczenie od zwiększenia skuteczności zarządzania sądami. Niezawisłości i niezależność stanowią wartości o wiele bardziej doniosłe od zwiększenia skuteczności zarządzania, albowiem przesądzają o samej istocie wymiaru sprawiedliwości. Proces tych zmian rozpoczęty poprzez kontrowersyjną nowelizację ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadzającą m.in. system ocen sędziów i innych pracowników sądów oraz rozszerzającą i intensyfikującą tryb nadzoru nad działalnością administracyjną sądów musi być przedmiotem dogłębnej analizy i oceny zagrożeń jakie niesie ze sobą dla niezależności sądów (szerzej na ten temat w wystąpieniu M.Rękawek-Pachwicewicz, M.Pater "Instrumenty prawne wspomagające efektywność i zarządzania sądami - porównanie sądów polskich i litewskich (zagadnienia wybrane)" na konferencji z dnia 30 maja - 1 czerwca 2012 r. "Współczesne wyzwania dla sądu" w Serwach). Zdaniem Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych uzasadnione jest wprowadzenie zmian w strukturze wewnętrznej sądów poprzez funkcjonowanie na każdym szczeblu organów w postaci:
- prezesa sądu,
- kolegium sądu,
- zgromadzenia/zebrania sędziów danego sądu (być może zależne od obsady sądu).
Istnienie tych organów obok prezesa sądu stanowi potrzebny element kontroli działań prezesa sądu oraz stanowi rozwinięcie samorządności sadownictwa. W ocenie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych uzasadnione jest wprowadzenie konkursów na stanowisko prezesów sądów celem wyłonienia najlepszych kandydatów oraz realizacji określonego w art. 60 Konstytucji RP prawa każdego obywatela równego dostępu do służby publicznej. Musiałoby temu jednak towarzyszyć ścisłe i jasne wskazanie trybu i kryteriów przeprowadzania konkursów bez nadmiernego ich rozbudowywania. Stowarzyszenie popiera wprowadzenie zebrań ogólnych przedstawicieli zgromadzeń sądów rejonowych oraz zebrań ogólnych przedstawicieli zgromadzeń sądów okręgowych. Jest to potrzebne rozwinięcie samorządności sędziowskiej i samorządności samych sądów. W tym zakresie Stowarzyszenie wskazuje jednak na konieczność zwiększenia zakresu samorządności referendarzy sądowych i ewentualnego udziału referendarzy sądowych w zgromadzeniach sędziów, które wówczas uzyskałyby charakter bardziej uniwersalny. Stowarzyszenie przygotowało projekt zmiany art. 151 Prawa o ustroju sądów powszechnych. Przewiduje on m.in. doprecyzowanie kompetencji zebrania referendarzy sądowych okręgu, sprecyzowanie terminu jego zwoływania oraz szczegółową regulację sposobu jego działania. Warto przywołać w tym miejscu uzasadnień projektowanych zmian:
"Ustawodawca przyznał referendarzom uprawnienia samorządowe. W ten sposób podobnie jak samorząd sędziowski został ustawą podniesiony do rangi podstawowej zasady ustroju sądów. Jest on, bowiem jednym ze sposobów realizacji konstytucyjnej zasady niezależności sądów (Komentarz do prawa o ustroju sadów powszechnych T.Ereciński, J.Gudowski, J.Iwulski, W-wa 2002, str. 3). Biorąc pod uwagę charakter i zakres powierzonych referendarzom obowiązków obecne uregulowanie uznać należy niestety jedynie namiastką samorządności referendariatu. Dlatego też w ramach konieczności uregulowania tejże materii chociażby w proponowanym zakresie niezbędne jest określenie sposobu i terminu zwoływania zebrania referendarzy sądowych okręgu, wprowadzenia kadencyjności przedstawiciela zebrania oraz jego zastępców, zakresu kompetencji zebrania oraz formy zajmowania stanowiska przez zebranie.

Zebranie referendarzy, jak wykazuje norma ustawowa, jest elementem samorządu zawodowego i zajmuje stanowisko we wszystkich sprawach istotnych dla wykonywania zadań przez referendarzy sądowych. Dotychczasowa regulacja zakładała, iż środowisko referendarzy danego sądu okręgowego reprezentowane jest przez przedstawiciela, nie określała jednak okresu jego kadencji i zakresu wykonywanych czynności, a także w sposób wyraźny nie wskazywała zakresu spraw, w jakich zebranie ma prawo zająć stanowisko. Na gruncie obecnej regulacji domniemywać należy, że poza kwestiami dotyczącymi merytorycznej strony wykonywanych zadań, chodzi o zajmowanie stanowiska w sprawach organizacyjnych oraz pracowniczych, do których zaliczyć należy także sprawy socjalne.

Obecny zapis nie przewiduje również formy, w jakiej zebranie ma zajmować stanowisko w sprawach istotnych dla wykonywania zadań przez referendarzy. Opinia referendarzy winna być przekazywana konkretnej osobie z uprawnieniami decyzyjnymi (prezes sądu okręgowego), która może odnieść się do zawartych w niej zagadnień (wątpliwości, postulatów, opinii), wskazując na podjęte działania eliminujące ewentualne wątpliwości bądź występujące nieprawidłowości.

Brak posiadania przez zebranie referendarzy możliwości podejmowania niezależnych i wywołujących określone skutki decyzji w sprawach zawodowych stanowi zdecydowanie słaby punkt obecnej regulacji. W związku z powyższym Stowarzyszenie proponuje wprowadzenie normy określającej termin, do którego prezes sądu okręgowego zobowiązany będzie zwołać coroczne zebranie referendarzy sądowych, bowiem w części okręgów mimo zapisu ustawowego zebrania takie się nie odbywają lub nie są zwoływane, co wraz z naruszeniami dotyczącymi powiadamiania referendarzy o terminie zgromadzeń powoduje, że ten ustawowy obowiązek nie jest właściwie realizowany. Nadto zebranie powinno być zwołane na wniosek jednej piątej liczby referendarzy sądowych lub przedstawiciela zebrania danego obszaru sądu okręgowego, a w przypadku konieczności doraźnego rozpoznania palących problemów środowiska także na wniosek jednej trzeciej liczby referendarzy sądowych.

Przedstawiciel zebrania powinien mieć także określoną kadencję oraz powinny zostać określone warunki jego powołania, odwołania oraz zatwierdzenia wykonania obowiązków za okres kadencji. Koniecznym jest również wyraźne określenie zakresu spraw, w których winno zająć stanowisko zebranie referendarzy (np. sprawy pracownicze, sprawy socjalne, itp.).

Z tego względu za celowe i potrzebne wydaje się również umożliwienie udziału przedstawiciela zebrania referendarzy w zgromadzeniu kolegium sądu okręgowego, odnośnie spraw dotyczących referendarzy sądowych okręgu (oczywiście z głosem doradczym).

Zwrócić należy uwagę, że instytucja referendarza sądowego jako odrębny zawód prawniczy o charakterze zaufania publicznego nie ma do tej pory rozbudowanego samorządu zawodowego. Wspomnieć należy, że inne zawody związane z wymiarem sprawiedliwości np. kurator sądowy posiadają własny samorząd. Możliwość zajmowania merytorycznego stanowiska przez samorząd zawodowy i podniesienie jego znaczenia z pewnością pozytywnie wpłynie na wizerunek instytucji referendarza sądowego oraz na jego pozycję społeczną i zawodową.

Jak pokazuje doświadczenie odpowiednio ukształtowane relacje wewnątrz grupy mają pozytywny wpływ na podnoszenie i utrzymywanie wysokiej jakości merytorycznej wykonywanych obowiązków ale także wpływają na morale danej grupy zawodowej, co w przypadku stosunkowo młodego zawodu, jakim jest referendarz sądowy, powinno być wręcz priorytetem.".

Podsumowując uwagi pochodzące z uzasadnienia projektu należy wskazać, iż obecnie obowiązujące przepisy regulujące szczątkowo samorządność tej grupy zawodowej powstały w czasie gdy była to instytucja jeszcze młoda i nieokrzepła. W chwili obecnej zawód referendarza sądowego na stałe wpisał się w rzeczywistość ochrony prawnej sprawowanej przez sądy. Na barkach referendarzy sądowych spoczywa większa część statystyk załatwień spraw w sądach rejonowych (przed wszystkim ze względu na liczbę spraw załatwianych w postępowaniu wieczystoksięgowym i upominawczym, w których orzekają prawie wyłącznie referendarze sądowi).

Za wzrostem znaczenia zawodu referendarza sądowego nie nadążają przepisy regulujące ustrój sądownictwa, które pomijają referendarza sądowego w swoich regulacjach dotyczących samorządności zawodów prawniczych funkcjonujących w obrębie sądownictwa.